MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

Maddeler üç fiziksel halde bulunabilir. Katı , sıvı ve gaz haller. Madde bu üç hal arasında geçişler yapabilir. Örneğin katıdan sıvıya, sıvıdan gaza, katıdan gaza geçer veya bunların tersini yapabilir. Maddenin katıdan sıvıya geçmesi olayı erime, sıvıdan gaza geçmesi olayı buharlaşma (veya kaynama), bu olayların tersi, yani, sıvıdan katıya geçme donma, gazdan sıvıya geçme yoğunlaşma dır.

Katı ------->-------erime------->--------> Sıvı ------->--------buharlaşma-------->--------> Gaz

Katı -------<-------donma-------<--------< Sıvı -------<--------yoğunlaşma--------<--------< Gaz

Katı ------->-------------->--------> süblimleşme------->---------------->---------> Gaz

Katı -------<--------------<--------< depozisyon-------<----------------<---------< Gaz

Bir maddenin katı, sıvı ve gaz halleri arasında geçişler yapmasına hal değiştirme denir.

Erime: Bir maddenin katı halden sıvı hale geçmesine erime, erimenin meydana geldiği sıcaklığa erime sıcaklığı denir.

Donma: Bir maddenin sıvı halden katı hale geçmesine donma, donmanın meydana geldiği sıcaklığa donma sıcaklığı denir.

Kaynama: Bir maddenin sıvı halden gaz hale geçmesine kaynama, kaynamanın meydana geldiği sıcaklığa kaynama sıcaklığı denir. Kaynama ile buharlaşma aynı şey değildir. Buharlaşma her sıcaklıkta olurken kaynama belirli bir sıcaklıkta olur. Kaynama buharlaşmanın en yoğun olduğu andır.

Yoğunlaşma: Bir maddenin gaz halden sıvı hale geçmesine yoğunlaşma, yoğunlaşmanın meydana geldiği sıcaklığa yoğunlaşma sıcaklığı denir.

Süblimleşme: bir katının sıvı hale geçmeden gaz hale geçmesine süblimleşme denir. Naftalin ve tuvaletlerde kullanılan katı koku gidericiler buna örnektir.

Hal değiştirme ısısı(L): 1gram maddeyi bir halden başka bir hale geçirmek için ona verilmesi veya ondan alınması gereken ısıdır.

Eğer madde eriyorsa erime ısısı(L_e), kaynıyorsa kaynama ısısı(L_k) adını alır.

Özısı(c): 1 maddenin 1gramının sıcaklığını 1°C değiştirmek için ona verilmesi veya ondan alınması gereken ısıdır.

Hal değişimi sırasında erime ve kaynama noktalarında bir süre sıcaklık değişmez alınan ısı moleküllerin arasındaki bağları çözmek için harcanır. Bu noktalarda harcanan enerji aşağıdaki gibi hesaplanır.

Hal Değiştirme İle İlgili Özellikler:

1. Hal değiştirme süresince sıcaklık sabit kalır.

2. Bir madde için ;
erime sıcaklığı=donma sıcaklığı
kaynama sıcaklığı=yoğunlaşma sıcaklığı
erime ısısı=donma ısısı
kaynama ısısı=yoğunlaşma ısısı’dır.

3. Her maddenin belirli bir basınç altında belirli bir erime noktası vardır. Erime sırasında hacmi artan maddeler de donma noktası basıncın artmasıyla artar. Erime sırasında hacmi azalan maddelerin donma noktası basıncın artmasıyla azalır, yani daha düşük sıcaklıklarda donar. Buzun üzerine basıldığında 0°C den daha düşük sıcaklıklarda da erimesi buna örnektir.

4. Her sıvının belirli bir basınç altında belirli bir kaynama noktası vardır. Basınç azaldıkça kaynama noktası düşer. Çünkü kaynama buhar basıncı ile dış ortam basıncın eşitlendiği anda başlar. Yükseklere çıkıldıkça atmosfer basıncı azaldığından kaynama noktası düşer.

5. Isı çoğaldıkça buharlaşma kolaylaşır.

6. Hava akımı buharlaşmayı kolaylaştırır.

7. Sıvı yüzeyi genişledikçe buharlaşma kolaylaşır.

8. Basınç azaldıkça buharlaşma kolaylaşır.

9. Erime, donma, kaynama, yoğunlaşma sıcaklıkları, özısı, hal değiştirme ısıları maddenin ayırt edici özelliklerindendir.

DERS PLANI

DERSİN ADI :FEN VE TEKNOLOJİ

SINIF: 5.SINIF

ÜNİTE ADI:MADDDENİN HAL DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

KAZANIMLAR:

2.1Katıların belirli bir şekli olduğunu fark eder (BSB-1, 2, 4, 5). 2.2. Sıvıların, konuldukları kabın şeklini aldığını farkına varır (BSB-1, 2, 4, 5). 2.3. Küçük taneli katıların sıvılara benzer davrandığını fark eder (BSB-1, 2, 4, 5). 2.5. Gazların bulundukları ortamda yayıldığını gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15; FTTÇ-2 ). 2.6. Gazların, çok küçük gözeneklerden kaçabildiğini gösteren deney tasarlar (BSB. 14, 15; FTTÇ-2). 2.7. Maddeleri, katı, sıvı ve gaz hâllerine göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6). 5.4. Isının katı maddelerde yol açtığı erime ve bozunma değişimlerini deneyle gösterir (BSB-14, 15). 5.5. Sıvıların, soğutulduğunda katı hâle dönüştüğünü deneyle gösterir (BSB- 14, 15). 5.6. Sıvıların şekil almasıyla malzemelerin kalıba dökülmesi arasında ilişki kurar (BSB-4, 5, 7, 8, 22; FTTÇ-4, 13). ANLATIM TEKNİĞİ: 5E MODELİ ÖĞRETME - ÖĞRENME YÖNTEM VE TEKNİKLERİ:Sunuş,buluş ve işbirlikçi öğrenme   Giriş :Öğretmen, öğrencilere selam verdikten sonra günlerinin nasıl geçtiğini sorar. Ders etkinliklerine başlamadan önce öğrencilere maddenin halleri ile ilgili ilgi çekici şiiri dağıtır. (Maddenin Halleri şiiri.) Keşfetme : Isı alan maddelerin hal değişimine uğradığını  gözlemlemek için öğrencilere Etkinlik 2 : MADDE HANGİ HALLERDE BULUNUR? yaptırılır. Açıklama  : Maddenin katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâli vardır. Genel olarak madde ya katı ya sıvı ya da gaz hâlinde bulunur. İstenildiğinde ortam şartları elverişli hâle getirilerek bir hâlden diğerine dönüştürülebilir. Maddenin katı hâli, belirli bir şekle ve hacme sahiptir. Katı maddeyi oluşturan atom ve moleküller birbirine çok yakındır. Aralarındaki boşluklar çok azdır. Atom ve moleküller arasında bir düzenlilik vardır.   Maddenin sıvı hâli, belirli bir şekle sahip değildir. Sıvılar akışkan olduklarından bulundukları kabın şeklini alır. Sıvı hâlde atom veya moleküller katılardan daha düzensiz olup tanecikler arası boşluklar katılardan daha fazladır. Maddenin gaz hâli, atom veya molekülleri arasında boşlukların çok olduğu durumdur. Gaz tanecikleri düzensiz olarak hareket ederler. Bu hareketleri sırasında gaz molekülleri birbiri ile homojen olarak karışabilirler. Bunların yayılmaları hissedilebilir veya gözle takip edilebilir. Bir odaya damlatılan bir kolonyanın kokusu kısa sürede hissedilirken, bir sigara dumanının yayılması da gözle takip edilebilir. Gazların belirli bir şekil ve hacimleri yoktur. Konuldukları kabı dolduracak şekilde genleşerek kabın şeklini ve hacmini alırlar. Yaptığımız deneyde buzdolabından dışarı çıkarılan buz parçaları ısısı daha fazla olan bir ortamla karşılaştıkları için sıvı hale geçip su olurlar. Sıvı haldeki suya daha fazla ısı verildiğinde gaz haline geçip su buharı olur. Derinleştirme  : Maddelerin hallerine göre hareketlerinde meydana gelen hız farklarını gözlemlemek amacıyla öğrencilere Etkinlik 3 gazları hapsetmek zor! Yaptırılır. Değerlendirme : Öğrenilenleri değerlendirme amacıyla etkinlik 4 boşluk doldurma, doğru yanlış soruları ve eşleştirme dağıtılır. Bir sonraki derse hazırlık:         Öğrencilerden bir sonraki ders için Maddeyi tanıyalım ünitesinden “bozunma” konusuna hazırlıklı gelmeleri istenir.  ARAÇLAR: Online araçlar:... Offline araçlar:.. DEĞERLENDİRME Grup Çalışması Modelleme Sunum Becerisi Ürün Geliştirme ve Becerisi